Bréf til ráðstefnugesta

 

Íslensk stjórnvöld og Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn hafa boðað til ráðstefnu í Hörpunni fimmtudaginn 27.október. Þar munu fróðir menn ræða ástandið á Íslandi og hvernig til hefur tekist með samstarfið við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn. Ég ásamt öðru góðu fólki taldi mikilvægt að þessir sérfræðingar fengju að heyra álit fólksins í landinu. Þess vegna tókum við okkur til og skrifuðum þeim þetta bréf. Þeir sem fá þetta bréf eru viðkomandi aðilar : Joseph Stiglitz, Poul Tomsen,Julie Kozach, Paul Krugman, Simon Johnson,Nemat  Shafik og Martin Wolf

 

Reykjavík 23. október 2011

Kæri herra/frú

Tilefni þessara skrifa er það að þú ert meðal þeirra sem munu taka til máls á ráðstefnunni Iceland´s Recovery-Lessons and Challenges, sem haldin verður í Reykjavík 27. október næst komandi. Við undirrituð höfum áhyggjur af því að þú hafir aðeins fengið valdar upplýsingar um efnahagsástandið á Íslandi frá hérlendum stjórnvöldum. Við viljum því benda þér á mikilvægar viðbótarupplýsingar varðandi fjármál ríkis og sveitarfélaga, fjármálakerfið og stöðu almennings í landinu.

Almennt

Ljóst er að staðan í íslensku efnahagslífi er nokkuð önnur í dag en upphaflegar áætlanir Alþjóðagjaldeyrissjóðsins (AGS) gerðu ráð fyrir þegar þeir komu hér að málum í lok árs 2008. Þannig voru erlendar skuldir þjóðarbúsins nærri tvöfalt meiri í árslok 2010 en upphaflega var áætlað; skuldir hins opinbera eru meiri, atvinnuleysi er meira, verðbólga á árinu 2010 var meiri og svo virðist sem samdrátturinn í efnahagslífinu ætli að verða dýpri og vara lengur.

Ríkisfjármálin

Fyrir hrun skuldaði ríkissjóður 26% af VLF. Opinberar tölur yfir skuldir ríkisins eru 111% af VLF en heildarskuldir þjóðarbúsins eru hins vegar 280% af VLF. Hrein peningaleg eign ríkissjóðs versnaði um 140 milljarða króna milli annars ársfjórðungs 2010 og 2011. Ef marka má þessar tölur þá er hægt að leiða að því líkum að íslenska ríkið hafi frá hruni tekið að láni fjárhæð sem nemur jafnvirði landsframleiðslu í eitt ár og þá eru lánin frá AGS ekki einu sinni talin með. Vaxtakostnaður ríkissjóðs af núverandi skuldabyrði er hátt í 20% af tekjum.

Sveitarfélög

Skuldir sveitarfélaganna og skuldbindingar voru 586 milljarðar um seinustu áramót. Ef skuldir Orkuveitu Reykjavíkur, sem eru vel á 300 milljarða, og 47 milljarða lífeyrisskuldbindingar sveitarfélaganna eru frátaldar standa samanlagðar skuldir sveitarfélaganna í 310 milljörðum kr. sem er 20% af VLF og 154% af tekjum þeirra.

Fjármálakerfið

Kostnaður íslenska ríkisins við endurreisn bankakerfisins í kjölfar hrunsins haustið 2008 var 64% af VLF sem er heimsmet. Nýju bankarnir fengu lánasöfn gömlu bankanna á 45-65% af raunvirði þeirra. Þessi niðurfelling á milli gömlu og nýju bankanna hefur þó ekki skilað sér til almennings þar sem lánin eru rukkuð inn á nafnvirði þeirra. Afleiðingarnar eru mikill hagnaður bankanna sem byggir á því að þeir eru að eignast stóran hluta af öllum eignum íslenskra fyrirtækja og heimila.

Almenningur

Nú er svo komið að 20% heimila í landinu geta ekki borgað af lánum sínum og 40% eru í miklum erfiðleikum. Í raun eru það bara 10% sem geta greitt af húsnæðislánum með eðlilegum hætti.

Ráðstöfunartekjur heimilanna hafa lækkað um 27,4% síðastliðin þrjú ár á meðan verðlag hefur hækkað um 40%. Af þessum ástæðum hefur neysla þjóðarinnar dregist saman. Á sama tíma hefur þörfin fyrir mataraðstoð margfaldast en engar opinberar tölur eru til yfir fjöldann. Það eru þó staðreyndir að biðraðirnar við hjálparstofnanir hafa lengst og fjárhagsaðstoð sveitarfélaganna hefur aukist um 62% frá hruni.

Fram hefur komið í tölum ríkisskattstjóra að skuldir íslenskra fjölskyldna hafi vaxið meira en eignir en á síðasta ári rýrnuðu eignir í fyrsta skipti meira en skuldir. Fjölskyldum sem eiga meira en þær skulda hefur fækkað um 8,1% milli ára. Þeim sem voru með neikvæðan eignaskattstofn fjölgaði hins vegar um 12,1%.

Samkvæmt síðustu tölum Vinnumálastofnunar er atvinnuleysið 6,7%. Sú tala er hins vegar umtalsvert hærri þar sem markvisst er unnið að því að koma atvinnulausum í nám og margir hafa yfirgefið landið í leit að atvinnu og betri lífskjörum. Í þessu sambandi skiptir líka máli að hópur fólks sem er atvinnulaus en á ekki rétt á atvinnuleysisbótum skráir sig ekki atvinnulausa. Hvatinn til að skrá sig er ekki til staðar þar sem fólk fær engar bætur hvort sem er. Að lokum er rétt að benda á að samkvæmt tölum sem hafa verið í opinberri umræðu má ráða að störfum á Íslandi hafi fækkað um 22.500 sem er u.þ.b. 8,2% af skráðu vinnuafli árið 2010.

Niðurstaðan

Meginástæða hrunsins var ofvaxið bankakerfi. Það orkar því mjög undarlega á almenning að horfa upp á þá ofuráherslu sem stjórnvöld leggja á endurreisn þessa sama kerfis í stað þess að byggja upp raunhagvöxt samfélagsins. Byrðum fjármálakreppunnar hefur fyrst og fremst verið dreift á skuldsett heimili. Ríkisstjórnin hefur markvisst unnið gegn almennri leiðréttingu lána og innleitt sértæk skuldaúrræði sem gefa bönkunum sjálfdæmi varðandi það hverjir fá leiðréttingu og hversu mikla. Flest ef ekki öll úrræði við skuldavanda heimila og smærri fyrirtækja hafa miðast við að viðhalda greiðsluvilja.

 

Þessi afstaða ríkisstjórnarinnar og vinnubrögð bankanna hafa skapað aukna misskiptingu. Landsmenn horfa upp á að það er verið að afskrifa skuldir þeirra sem ullu hruninu. Þessir halda líka fyrirtækjum sínum og arði af ólöglegum fjármálagjörningum á sama tíma og almenningur er látinn sitja uppi með forsendubrestinn. Því er svo komið að óréttlætið ógnar félagslegum stöðugleika í landinu. Kjörnir fulltrúar fara eftir kröfum fjármálaaflanna á kostnað hagsmuna almennings.

 

Íslenska bankakerfið hefur sett skuldir sínar yfir á almenning eins og gert hefur verið í Grikklandi, Írlandi, Portúgal og víðar. Ísland sker sig því ekkert úr hvað það varðar að lýðræðið hefur orðið fórnarlamb bankaveldisins.

 

Virðingarfyllst,

Andrea Jóhanna Ólafsdóttir, formaður Hagsmunasamtaka heimilanna

Ásta Hafberg, nemandi í viðskiptastjórnun

Ásthildur Cesil Þórðardóttir, fyrrverandi garðyrkjustjóri

Elínborg K. Kristjánsdóttir, fyrrverandi blaðamaður

Elías Pétursson, framkvæmdastjóri/háskólastúdent

Eyjólfur Kolbeinn Eyjólfsson, hugbúnaðarsérfræðingur

Björg Sigurðardóttir, fyrrverandi bankastarfsmaður

Björk Sigurgeirsdóttir, ráðgjafi

Guðbjörn Jónsson, ráðgjafi kominn á eftirlaun

Guðmundur Ásgeirsson, kerfisfræðingur

Guðrún Skúladóttir, sjúkraliði

Gunnar Skúli Ármannsson, læknir

Helga Garðarsdóttir, ferðamálafræðingur

Helga Þórðardóttir, kennari

Indriði Helgason, rafvirki

Jakobína I. Ólafsdóttir, stjórnsýslufræðingur

Rakel Sigurgeirsdóttir, íslenskukennari

Sigurjón Þórðarson, líffræðingur

Sigurlaug Ragnarsdóttir, listfræðingur

Vilhjálmur Bjarnason, ekki fjárfestir

Þórarinn Einarsson, aktívisti

Þórður Á. Magnússon, framkvæmdarstjóri

Afrit sent á erlenda og innlenda fjölmiðla svo og ráðherrana þrjá sem eru í gestgjafahlutverkinu á ráðstefnunni: Iceland´s Recovery-Lessons and Challenges sem haldinn verður í Hörpunni n.k. fimmtudag eða þ. 27. október

 

 

Athugasemdir

[Haldór Sigurðsson (IP-tala skráð) 24.10.2011 kl. 21:17]

Mestu efnahagsmistök, sem gerð hafa verið á Íslandi, er að vísitalan hafi ekki verið tekin úr sambandi, allavega tíma bundið strax eftir Hrun, þessi mistök eru búin að valda heimilum landsins, meiri skaða og hörmungum,en fordæmi eru fyrir í Íslanssögunni.

Þennan Forsendubrest, sem varð við Hrunið verður að leiðrétta, með góðu eða illu.

[Rakel Sigurgeirsdóttir, 24.10.2011 kl. 21:55]

Það vita vonandi allir af andmælastöðunni niður við Hörpuna á fimmtdaginn. Sjá hér

[Stefán Stefánsson (IP-tala skráð) 26.10.2011 kl. 18:32]

Sæll Helga

Þetta er athyglisvert framtak hjá ykkur, en ég er nokkuð hugsi eftir að hafa lesið textann og því vakna hjá mér nokkrar spurningar:

1. Þið talið um að byggja eigi upp „raunhagvöxt samfélagsins“?  Hvað eigið þið við? Ég skil þetta þannig að þið viljið að það komist hér á hagvöxtur, sem er jú raunaukning landsframleiðslu samkvæmt hefðbundnum skilgreiningum. Nú er hagvöxtur kominn á, atvinna að aukast og atvinnuleysi að minnka. Eruð þið með einhverja aðra skilgreiningu á hagvexti en almennt er?

2. Hvernig skilgreinið þið verðbólgu? Ef ég fer inn á vef Hagstofunnar þá fæ ég nokkuð lægri verðbólgu síðustu þrjú árin en þið talið um.

3. Benda ekki launahækkanir síðustu mánuði og misser umfram verðlagshækkun til þess að kaupmáttur launa sé að aukast?

Bestu kveðjur, Stefán Stefánsson

[Rakel Sigurgeirsdóttir, 3.11.2011 kl. 02:10]

Ég veit ekki hvar þú stendur í samfélaginu Stefán. Ég tek þetta fram þar sem það er ljóst að á undanförnum þremur árum hefur sá launamunur sem var grundvallaður á árunum þar á undan aukist umtalsvert. Þú talar nefnilega um launahækkarnir en almennir launþegar hafa ekku upplifað að þær hafi náð að elta verðlagshækkanir. Almennir launþegar kannast þess vegna ekki við að kaupmáttur launa hafi aukist sama hvað líður tölum í Exel-skjölum.

Í sambandi við hvers konar tölur í Exel-skjölum opinberra stofnana sem eiga að sýna þróun kaupmáttar, atvinnuleysis eða aðrar tölur sem eru notaðar til að meta hagvöst þá er ljóst að um verulega „talnamegnun“ er að ræða. Þetta kemur meðal annars fram í því að þessar tölur er langt frá því að vera áreiðanlegar. Þannig er um tölur um atvinnuleysi. Þar eru einungis taldir þeir sem eiga rétt á bótum. Nú vitum við að fólk sem hefur verið á bótum í ákveðinn tíma detta af bótum, einhverjir sem eru atvinnulausir setjast á skólabekk og aðrir flytja alfarnir eða tímabundið úr landi. Er það sanngjarnt að einungis þeir sem eiga rétt á atvinnuleysisbótum séu taldir til atvinnulausra?

Það má vera að raunhagvöxtur sé ekki almennt viðurkennt hugtak innan hagfræðinnar en þar er átt við raunveruleg verðmæti eins og velferð sem er bundinn í lífsafkomu samfélagsþegnanna. Grundvallarþörfum eins og: öryggi, lífsafkomu, heilsu og menntunþurfa að vera borgið þannig að hægt sé að tala um raunhagvöxt. Eitthvað sem situr eftir en gufar ekki upp eins og peningaloftbólur fjármálafyrirtækjanna.

Þetta ætti að svara einhverju. Þ.e.a.s. ef þú ert móttækilegur fyrir svörum.

[Stefán Stefánsson (IP-tala skráð) 3.11.2011 kl. 17:50]

Sæl Rakel.

Ég var hér búinn að þakka þér fyrir svarið og bæta við allnokkrum texta - en einhverra hluta vegna birtist hann ekki. Kannski var hann of langur?

kv

Stefán

[Stefán Stefánsson (IP-tala skráð) 3.11.2011 kl. 17:59]

Sæl aftur - bara til að skýra í örfáum orðum megininntakið í löngu ritgerðinni sem ekki birtist: Við verðum að koma okkur niður á sameiginlegan umræðugrundvöll þar sem við notum þokkalega viðurkenndar tölur byggðar á viðurkenndum aðferðum líkt og á við um sumar Norðurlandaþjóðir - sem virðast geta rætt saman á sæmilega skynsamlegum nótum. Ef við erum með okkar eigin tölur byggðar á eigin skilgreiningum og eigin aðferðum sem engir aðrir nota komumst við ekkert áfram í umræðunni.

Bestu kveðjur,

Stefán Stefánsson